EMILY DICKINSON

Η Ψυχή διαλέγει τον δικό της Κόσμο-

Τη Θύρα -ύστερα-σφαλά-

Emily Dickinson [303]

Με αφορμή τα ποιήματα του βιβλίου «Το ανεξάντλητα Σημαίνον»/ Εκδόσεις Ιδεόγραμμα/ μετάφραση Έλλης Συναδινού.

Διαβάζοντας όλο και περισσότερο τα ποιήματα της Emily Dickinson και λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα βιογραφικά της στοιχεία, είναι εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί δεν αναγνωρίστηκε η ιδιοφυΐα της στην εποχή της.

Τα έργα της, θα τους προκάλεσαν έκπληξη και αμηχανία, θεωρώντας τα ελαττωματικά, δεν θα κατάλαβαν τίποτα από την τακτική και τους πρωτότυπους και ανατρεπτικούς τρόπους γραφής της, που θα τους ξένιζαν, ενώ πολλά σημεία, λόγω της υπερβολικής «συμπίεσης» και «ελλειπτικότητας», θα τους φαίνονταν κρυπτογραφικά και αλλοπρόσαλλα, μια και δεν είχαν την εμπειρία των πολλών σύγχρονων ρευμάτων, στοιχεία των οποίων αναγνωρίζονται στο προδρομικό της έργο, και σίγουρα παρέχουν ένα επί πλέον εφόδιο σε έναν μεταγενέστερο αναγνώστη. Όλες αυτές οι δυσκολίες δεν θα τους άφησαν να νιώσουν την πρωτόγνωρη συναισθηματική της αύρα, ούτε να αναγνωρίσουν τις πτυχές του μεγάλου βαθυστόχαστου ταλέντου της, παρ’ όλο που θα τους κίνησαν σίγουρα την περιέργεια. Αυτά σε συνδυασμό με τον αγοραφοβικό χαρακτήρα της και την αδιαφορία της να προωθήσει το έργο της, παρ’ ολίγο να οδηγήσουν στην απώλεια και τη θνητότητα των αριστουργηματικών ποιημάτων της. Θλίβομαι πραγματικά όταν σκέφτομαι και οικάζω πόσοι μεγάλοι συγγραφείς ή καλλιτέχνες «θάφτηκαν» μέσα στους αιώνες, γιατί δε βρέθηκε μια «Λαβίνα» -είναι η αδελφή της, που μετά το θάνατό της ανακάλυψε και προώθησε προς δημοσίευση τα ποιήματά της- ή κάποιος «ανοιχτός» και τίμιος κριτικός για να τους αναδείξει. Αλλά όλα αυτά δεν είναι παρά μόνο ένα υποθετικό παιχνίδι του νου και μια απώλεία του «τίποτα», μια και δεν μπορεί να χάσεις κάτι που δεν το «έχεις». Τώρα όμως πια, πολλοί μελετητές και αναγνώστες ασχολούνται με το έργο της και εμείς μπορούμε να απολαύσουμε τις ανταύγειες του συναισθηματικού κόσμου της, τις εικόνες και να προβληματιστούμε από τα ανεξάντλητα και ανεξίτηλα νοήματα των ποιημάτων της.

Αρνήθηκε τον έξω κόσμο, έζησε μακριά από κάθε πολιτική και, σε μεγάλο βαθμό, κοινωνική εκδήλωση, ιδίως στις τελευταίες δεκαετίες της ζωής της, έκλεισε τα αυτιά της στην επικαιρότητα, παρ’ όλο που στην εποχή της ήταν εκρηκτική, δε θέλησε να παντρευτεί, να κάνει οικογένεια και να δεσμευτεί, γιατί φοβήθηκε την κτητική και περιοριστική ανδρική θέση και αφέθηκε να διαποτιστεί από το εσωτερικό ποιητικό της πάθος, ταυτιζόμενη με το έργο της, που πήρε ένα έντονα προσωπικό χαρακτήρα. Έτσι έκανε τη ζωή της ποίημα. Κάθε στιγμή της εξέφραζε τον παράξενο, ασυμβίβαστο με το συνηθισμένο, ποιητικό της οίστρο, που αποτυπώνεται και στα γράμματά της, που περικλείουν ιδέες, συναισθήματα, αλλά και, πολλές φορές, φράσεις από τα ποιήματά της και μοιάζουν από μόνα τους έργα τέχνης και τεχνικής. Έτσι μια άναρχη δύναμη ωθεί την πένα της. Όπως λέει και η ίδια σε γράμμα της στον Higginson, δεν είχε αφέντη στη ζωή της και όταν προσπαθούσε να οργανωθεί, η λίγη δύναμή της την εγκατέλειπε και την άφηνε γυμνή.

Έτσι τα εκρηκτικά της ποιήματα παρουσιάζουν ξαφνικές, αλλά έντεχνες, παύσεις, ιδέες και εικόνες αφήνονται μετέωρες πάνω στο μυαλό μας και ζητούν τη συμβολή μας και την συμμετοχή μας στην συμπλήρωσή τους, ερεθίζοντας τη φαντασία μας. Αυτό συνεπικουρείται από τη μη χρήση τίτλων, που είναι σχεδόν απαράβατη τακτική της, σε κάποιες μόνο ελάχιστες περιπτώσεις, στα ποιήματα που έστελνε μέσω των γραμμάτων της σε φίλους, διαφαίνονται κάτι σαν τίτλοι, για να διευκολύνουν μάλλον περισσότερο τους αποδέκτες τους. Κάποιοι μάλιστα μελετητές αμφισβητούν εάν θα έπρεπε να θεωρηθούν επικεφαλίδες ή απλώς κάποια αναφορά στο περιεχόμενο (πχ βιβλ 3β).

Το γεγονός όμως αυτό προέρχεται από μια πάγια φιλοσοφική θεώρησή της, η οποία προτάσσει την άμεση εμπειρία έναντι στο σημαίνον των λέξεων και των ονομάτων και έχει ως απόρροια να αντιμετωπίζει τα ποιήματά της ως αυτόνομα κατασκευάσματα και σημαινόμενα και όχι σαν ερμηνείες του κόσμου, γιατί όπως λέει και η ίδια:

Φύση είναι αυτό που ξέρουμε-

Την τέχνη όμως δεν έχουμε για να το πούμε-

Τόσο αδύναμη η Σοφία Μας

Μπρος στην Απλότητά της.

[π 668] σελ 96

Ή όπως φαίνεται στο ποίημα:

Η Παντοδυναμία -δεν είχε μια Γλώσσα-

Το ψεύδισμά του -λάμπει- και του Ήλιου

Τη Συνομιλία -με τη θάλασσα-

Πώς θα γνωρίσεις;

Συμβουλέψου τα Μάτια σου!

[π420] (απόδοση δική μου της τελευταίας του στροφής).

(Ή δες ποίημα [1472] σελ 102).

Κάποιοι μάλιστα μελετητές (βιβλ. 3β) συνδυάζουν τη θέση αυτή με τα λόγια του Σωκράτη στον Κρατύλο του Πλάτωνα

«Η γνώση των πραγμάτων δεν προέρχεται από τα ονόματα... Κανένας άνθρωπος δε θα ήθελε να θέσει τον εαυτό του ή την εκπαίδευσή τού νου του στη δύναμη των ονομάτων.»

Κρατύλος (439β, 440γ)

Θεωρεί τα ονόματα ως φτωχό υποκατάστατο για την άμεση γνώση των αντικειμένων και των φαινομένων, με αποτέλεσμα και οι τίτλοι να είναι ένα ανεπαρκές υποκατάστατο για τη γνώση του ποιήματος και ίσως θα περιόριζαν την εμβέλειά του. Αναφέρεται δε στα ποιήματά της σα να είναι αντικείμενα ή φαινόμενα και όχι λεκτικές αναπαραστάσεις αυτών, μετατρέποντας έτσι τα λόγια σε πράγματα και γεφυρώνοντας το χάσμα μεταξύ αισθητικής εμπειρίας και γλώσσας. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα που δίνει ο John Mulvihill (βιβλ. 3β). Ενδεικτικά αναφέρω:

«Σας στέλνω μια Θύελλα και μια Επιτάφιο Επιγραφή -και ένα Γράμμα για ένα Φίλο, και ένα Γαλάζιο Πουλί, για την κυρία Higginson. Συγχωρέστε τα αν είναι αναληθή.»

(L513/ για τον T.W Higginson Αυγ 1877/ απόδοση δική μου.)

«Δεν μπορώ να φτιάξω μια Ινδική Πίπα, αλλά παρακαλώ δεχθείτε ένα Μουρμούρισμα Πουλιού.»

(C770/ για τον Mable Loomis Tond/ Οκτώβρης 1882/ απόδοση δική μου.)

Ο λόγος της διακατέχεται από μια συνεχή αμφιβολία και είναι διαρκώς καινοτόμος και φτάνει σε σημείο να γίνεται έντεχνα απότομος, ανώμαλος και άχαρος, διατηρώντας παρ’ όλα αυτά μια υπόκωφη αρμονία και μελωδικότητα, και συχνά μοιάζει με το τρόπο έκφρασης των σύγχρονων ποιητών. Ο σκεπτικισμός της απελευθερώνει τον αναγνώστη, διαρκώς ξεπηδούν κρυμμένα ερωτήματα και το ύφος της γίνεται άλλοτε παιχνιδιάρικο με χιουμοριστικά στοιχεία (πχ π288, σελ13), δροσερό (πχ π1622 σελ98), ειρωνικό (πχ π1072 σελ22), διδακτικό (πχ π1212 σελ21), πένθιμο (πχ π280 σελ15), πανηγυρικό (πχ π946 σελ20), άλλοτε πλημμυρίζει με εικόνες (πχ π318 σελ64), ενώ κάποτε γίνεται παθιασμένο (πχ π1504 σελ94) ή εγκεφαλικό (πχ π632 σελ54) ή έχει μεταφυσικές αποχρώσεις (πχ π524 σελ59). Κάποια ποιήματά της θυμίζουν το διαλογισμό των ανατολικών φιλοσοφιών, καθώς επιδιώκεται η αυτογνωσία, ο αυτοέλεγχος, η παραίτηση από το «Ατομικό Εγώ» και η έκταση.

Από τον Εαυτό μου -να εξορίσω- Εμένα-

Την Τέχνη αν κάτεχα-

Απόρθητο το Φρούριό μου θα ’ταν

Απ’ όποια Άλλη Καρδιά-

.....

Πώς θα ’χω εφησύχαση

Εκτός καθυποτάσσοντας

Την ίδια τη Συνείδηση;

(Π642 σελ45)

Η φωνή της είναι λυρική και συχνά επικεντρώνεται στον εσωτερικό ανθρώπινο κόσμο και εκκινώντας από τις ατομικές της εμπειρίες και μέσω μιας γενικότερης «ταύτισης», αποκτά καθολική ισχύ. Έτσι συχνά γράφει σε πρώτο πρόσωπο -χωρίς αυτό να σημαίνει υποχρεωτικά ότι το ποίημα αναφέρεται στον εαυτό της, αλλά ίσως σε ένα πρόσωπό που υποτίθεται-, σκιαγραφώντας το δράμα τής ατομικής συνείδησης, τη φύση του πόνου, τους ενδόμυχους φόβους, τις ελπίδες της, τους δισταγμούς και τις ιδέες της, ενώ κάποτε χρησιμοποιεί και πρώτο πληθυντικό (πχ π946 σελ20, π1605 σελ99, π320 σελ51), όταν ευθυγραμμίζεται με κάποιους άλλους.

Μοντέλα που επαναλαμβάνονται στην ποίησή της είναι: φως/ σκοτάδι/ κρύο/ λουλούδια/ μέλισσα ή άλλα έντομα/ διάφορα ζώα/ σώμα/ νους/ ζωή/ θάνατος/ Θεός/ λόφος/ ψυχή/ κορυφές/ και συνδυασμοί αυτών, τα οποία απευθύνονται σε όλες της αισθήσεις, στην όραση (πχ π318 σελ64), στην ακοή (πχ π891 σελ 31), στην όσφρηση (πχ π1397 σελ75) και λιγότερο στην αφή (πχ π315 σελ19, π1072 σελ22), πιστοποιώντας την αξία τους στην κατανόηση του κόσμου. Οι μελετητές χώρισαν τα ποιήματά της, με βάση το περιεχόμενό τους, για να διευκολύνουν τη μελέτη τους, σε διάφορες κατηγορίες. Αυτές που οι περισσότεροι συγκλίνουν είναι: Αγάπη, Θεός, Θάνατος, Φήμη, Χρόνος και Αιωνιότητα, Φύση και Ζωή. Αυτός ο διαχωρισμός ορισμένες φορές δεν είναι απόλυτα σαφής, μια και κάποια μπορούν να αποδοθούν σε παραπάνω από μια κατηγορίες, είτε λόγω ποικιλίας των νοημάτων τους, είτε λόγο αμφισημίας.

Όπως αναφέραμε η Ντίκινσον δεν παντρεύτηκε ποτέ, εντούτοις η φύση και το έργο της συχνά είναι βαθιά ερωτικά. Τα νεανικά της ποιήματα μιλάνε για το ξύπνημα τής ρομαντικής αγάπης, την αναζωογόνηση και την αγαλλίαση που φέρνει (πχ π31 σελ74), τον αιώνιο και απόλυτο χαρακτήρα της (π781 σελ28, π1765 σελ41) και τα βασανιστήρια του χωρισμού και της διάψευσης. Μέσα τους διακρίνεται η έντονη επιρροή του Σαίξπηρ.

Η ζωή της είναι γεμάτη ανεκπλήρωτους έρωτες, ενίοτε με παντρεμένους άντρες, μεγαλύτερους από εκείνη, που παρουσιάζουν έντονη πνευματικότητα, όπως ο ιερωμένος Τσάρλς Γουόντσουερθ (1814-1882), ο εκδότης εφημερίδας και συχνός επισκέπτης στο σπίτι του αδελφού της Ώστιν, Σάμιουέλ Μπούλς (1826-1878) και ο ανώτατος δικαστικός, γερουσιαστής και φίλος του πατέρα της Ότις Φιλιπς Λορντ (1812-1884), ο οποίος ενσαρκώνει ένα πιο υλικό έρωτά της, όταν εκείνη ήταν περίπου πενήντα χρονών και φαίνεται ότι απέκτησε προοπτική γάμου, ο οποίος ποτέ δεν έγινε, ίσως από το φόβο της δέσμευσής της από την ανδρική επιβολή, μέσα στον έγγαμο βίο, στοιχείο που είναι διάχυτο στο έργο της και τον φόβο τής επιρροής του πάνω στην άσβηστη φλόγα τής ποιήσεως της. Αξίζει να αναφέρουμε τα ποιήματα 1072 (σελ22) και 754 (σελ48), που εκφράζουν μια κρυφή οργή και συγκαταλέγονται σε αυτά που οι αναλυτές θεώρησαν ότι έχουν φεμινιστικό περιεχόμενο, ενώ όπως έχει επισημανθεί (βιβλ 3ι), ποιήματά της φτάνουν να θίγουν και θέματα σχετικά με την αντισύλληψη και την έκτρωση (π404), τα οποία αποτελούσαν ταμπού για τη Βικτοριανή ηθική του 19^ου αιώνα, έχοντας, όπως εικάζεται, ως εκκίνηση κάποια συμβάντα του στενού της κύκλου (βιβλ 3ι).

Τα ερωτικά ποιήματα και γράμματά της προς τη νύφη της Σούζαν Ντίκινσον, προκάλεσαν αμηχανία και πολλές φορές αποκρύφτηκαν από παλιότερους εκδότες και θυμίζουν σε μεγάλο βαθμό τα λυρικά λεσβιακά ποιήματα τής Σαπφώς. Η αλήθεια είναι ότι όλοι σχεδόν οι έρωτές της, είχαν πλατωνικό περιεχόμενο και φανερώνουν πόσο δεμένη και αχώριστη με την πνευματικότητα ήταν η φύση της. Χαρακτηριστικό είναι το ποίημα 1731 (σελ62), όπου θέτει την ιδεαλιστική αγάπη σε ανταγωνισμό με τη σάρκα και τις ανάγκες της.

Η Αγία Γραφή ήταν από τα βιβλία που την επηρέασαν βαθιά -είναι χαρακτηριστικό ότι βρέθηκαν πολλά αντίτυπά της στο σπίτι της-, εάν και τοποθετήθηκε, αλλά και αισθάνθηκε (π378 σελ42), μακριά από την Εκκλησία, επηρεασμένη μεν από τον πατροπαράδοτο Προτεσταντισμό, αλλά και τις θέσεις του φιλόσοφου και λόγιου Ραλφ Ουάλντο Έμερσον (1803-1882) και αντικρίζοντας τον κόσμο με θεολογικό σκεπτικισμό. Έτσι πολλά ποιήματά της παρουσιάζουν μια πρωτότυπη θρησκευτικότητα και μια έντονη επιθυμία προσέγγισης τού Θείου, που φτάνει να γίνεται αιρετική και βέβηλη (βιβλ 3θ). Παρατηρούμε ιδέες όπως αυτή στο ποίημα 1551 (σελ30), ότι ο Θεός μας εγκατέλειψε, αλλά καλό είναι να μην χάνουμε την πίστη μας, γιατί:

καλύτερα μια φωτιά που καίει άσκοπα

Παρά καθόλου φως-

Ενώ αλλού (π1748 σελ29) αναρωτιέται ρητορικά

Αν δεν πει το μύθο η φύση

Που ο Ιεχωβάς τής έχει πει

Του ανθρώπου η φύση να επιζήσει

Χωρίς ακροατή μπορεί;

Σε κάποια άλλα σημεία διαβάζουμε μια ενδόμυχη αγανάκτηση και ειρωνεία (π827 σελ23)

Τα Μόνα που μαθαίνω Νέα

Είναι Δελτία Ολημερίς,

Απ’ την Αθανασία

...

Αν Άλλα Νέα υπάρξουν-

Η Θέαμα πιο Θαυμαστό-

Θα Σας το ανακοινώσω-

Εδώ μας έρχεται στο νου το θεατρικό έργο του Σάμουελ Μπέκετ «Περιμένοντας τον Γκοντό», με τη συνεχή αναμονή του Θεού (God- Γκοντό), που αναβάλλεται διαρκώς μετά από αλεπάλληλα και ατέλειωτα μηνύματα.

Ο Θεός είναι δημιουργός και μάρτυρας (π155 σελ26), αλλά ταυτόχρονα, πλάγια ή ευθέως, ο ρόλος του αμφισβητείται και υποσκάπτεται, τουλάχιστον με την πάγια εκκλησιαστική Χριστιανική έννοια. Για παράδειγμα στο π674 (σελ70), επισκέπτεται τους ανθρώπου κρατώντας τους «στατικούς»!

Σε πολλά σημεία, ακόμα και σε ποιήματα που το κεντρικό θέμα είναι διαφορετικό, πλανιόνται οι «Ουράνιες Ιδέες» -που γίνονται γνωστές διαισθαντικά (πχ π1052 σελ18)-, ενώ όπως φαίνεται προτάσσεται η ψυχή από το σώμα (π524 σελ59), παρουσιάζοντάς την στην τέλεια-τελική μορφή της να μονάζει. Συχνές είναι και οι Θεϊκές αποκαλύψεις (π352 σελ36, ή στο ποίημα σελ37), ενώ καμπανοκρουσίες, παρομοιώσεις, μεταφορές με σχετικές παραδείσιες εξτασιακά Θείες εικόνες, μας πλημμυρίζουν ιερή έξαψη. Το ποίημα 318 (σελ64), μοιάζει να περιγράφει την πορεία από τη δημιουργία (ανατολή) ως την Δευτέρα Παρουσία (δύση), παρομοιάζοντάς την με την εξέλιξη μιας μέρας, ενώ στο ποίημα 374 (σελ89) σκιαγραφείται ο θελκτικός παράδεισος, με όμως πάλι ένα «αγκαθάκι» αμφιβολίας (Σχεδόν -ευτυχισμένη-/ Θα ήμουνα -μπορεί-), ενώ στο ποίημα 632 (σελ54), εξετάζεται η ποιότητα του Νου ως μέρος τής «Θείας Ιδέας».

Ο θάνατος σχετίζεται με πολλά ποιήματά της, κάποιες φορές περιγράφεται με ονειρικά στοιχεία gothic, θραύσης του λογικού, πόνου, αγωνίας, με εικόνες αβύσσου, σιωπής και νάρκωσης (π280 σελ15) και οδηγεί σε φυσική και διανοητική νέκρωση, αναχώρηση προς το επέκεινα, αποκάλυψη τής τελικής αλήθειας (π469 σελ46) και στη λύτρωση. Η μνήμη και τα χνάρια που άφησαν οι πεθαμένοι είναι ένα μισοφέγγαρο, το άλλο μισό έχει χαθεί, το οποίο ανακαλούμε σε στιγμές θολερές για να μας πλημμυρήσει ως παλίρροια ο χαμένος (π1605 σελ99). Πολλές φορές αναφέρεται στον προσωπικό της θάνατο, στη αίσθησή του και την ταφική αναπόδραστη τάξη και κρίση, τον περιγράφει ανατριχιαστικά, με νεκρική ψυχρότητα, συνδυάζοντάς τον όμως ενίοτε με μια κρυφή λαχτάρα υστεροφημίας (π182 σελ44, 1860) και λίγο μεταγενέστερα (1862), με απελπισία («Χωρίς Κατάρτι, ή μια Ευκαιρία», π510 σελ53), μέσα σε σκηνές ψυχικής διαταραχής και απομόνωσης. Αλλά φαίνεται η συγκαλυμμένη, λιγότερο ή περισσότερο, πεποίθηση, ή η φανερή ελπίδα τής μετά θάνατο αναγνώρισής της, που αφήνεται όμως τυφλά σε μια ανεξιχνίαστη πρόνοια, ίσως προβλέποντας τα μελλούμενα στην καλλιτεχνική εξέλιξη. Εξάλλου αφού απεχθανόταν το κυνήγι της δόξας (π288 σελ13), και εγκλωβισμένη στην απομόνωση και αυτάρκειά της, ίσως να μην είχε άλλη διέξοδο, παρά αυτή την πεποίθηση. Μα «μέσα από το αίσθημα τής ασφυξίας, ξεπροβάλει μια παθιασμένη ανάγκη και έκφραση, για μια ξαφνική αποκάλυψη, η οποία ρυθμίζει την τελική εικόνα του ποιήματος» (βιβλ 5).

Τα ποιήματά της παρουσιάζουν ακαθόριστη χρονικότητα και τοπικότητα, εκτείνοντας έτσι την ισχύ τους, και συχνά η μονάδα μέτρησης των όντων είναι ο χρόνος, που εκφράζεται και ως πνευματική αιωνιότητα, ή έμμεσα με πρωινούς ή βραδινούς χαρακτηρισμούς ή ιδιότητες (πχ π1095 σελ55, π1577 σελ91) ή επισημάνσεις εποχών (π1540 σελ88).

Το επαρχιακό περιβάλλον που έζησε η Dickinson και οι συχνοί μοναχικοί περίπατοί της στην εξοχή, μαζί με τον σκύλο της, έστρεψαν το ευαίσθητο και παρατηρητικό βλέμμα της σε χαρακτηριστικές φυσικές εικόνες και λεπτομέρειες, που ανακατεύονται και αποκτούν σημασίες και αλληλοσυνδυαζονται συχνά εξτασιακά, μα και αντιθετικά. Έτσι συχνά την μαγεύουν η μέλισσα, η πεταλούδα, τα πουλιά, ο άνεμος, η θάλασσα κτλ... που είτε αποτελούν θέματα μιας περιγραφής (πχ π291σελ86, π436 σελ84), είτε με βάση τις ιδιότητές τους επεκτείνουν αλληγορικά τις σημασίες τους (πχ π1246 σελ38, π1242 σελ50, π1763 σελ97) ή αποτελούν εναύσματα λογικών συνειρμών (π155 σελ66).

Ορισμένα ποιήματά της αναφέρονται στις στάσεις και τις σκέψεις της για τη ζωή, άλλοτε σε προσωπικό επίπεδο, άλλοτε σαν γενικότερες παρατηρήσεις, επισημάνσεις ή περιγραφές συναισθημάτων, ψυχικών λειτουργιών και φαινομένων (πχ π1216 σελ33), αλλά πάντα, όπως επισημάνθηκε, παραμένει μακριά από την περιοριστική επικαιρότητα τής εποχής της. Για παράδειγμα στο π76 (σελ14), περιγράφει τον ενθουσιασμό τής επαφής με το πρωτόγνωρο και την παγίωση που επιφέρει ο εγκλωβισμός στη στασιμότητα και την αλλοίωση του αισθητηρίου μας, ή στο π1732 (σελ58) που αναφέρεται σε ένα προσωπικό της συμβάν, γενικεύοντας -όπως συνηθίζει- στη δεύτερη στροφή, ή στο ποίημα 853 (σελ71) που περιγράφει τα αποτελέσματα τής παραίτησης ως προς τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τη ζωή και τους στόχους της, ενώ είναι διάχυτη παντού η ψυχική μοναξιά, η αποξένωση και η εμπειρία τού πόνου (πχ π286 σελ92). Αλλού πάλι, όπως επεσήμαναν και οι μελετητές, διακρίνεται η επιρροή της από τη μυθολογία (πχ π870 σελ101), ενώ οι αυτοκρατορικές (π303 σελ79) ή οι βασιλικές (π754 σελ48) ιδιότητες, αποτελούν πρώτη ύλη αλληγοριών.

Αυτό όμως που ξένιζε πιο πολύ ως προς τα καθιερωμένα της εποχής της, ήταν τα μορφολογικά γλωσσολογικά χαρακτηριστικά των ποιημάτων της. Οι ξαφνικές ασυνταξίες της, πολλές φορές εκλαμβάνονταν ως λάθη και διορθώνονταν στις αρχικές εκδόσεις, ενώ όπως διαπιστώθηκε από μεταγενέστερους μελετητές τίποτα δεν είναι τυχαίο στο έργο της. Οι συχνές αναστροφές στη σωστή σειρά των λέξεων (πχ π1540 σελ88), χρησιμοποιούνται για λόγους έμφασης ή για να τραβήξει την προσοχή, ενώ πολλές φορές οι προτάσεις της μοιάζουν να μένουν ημιτελείς ή να σταματούν απότομα, με συχνές χρήσης της παύλας -που πρώτη εισήγαγε εκτοπίζοντας το θαυμαστικό που χρησιμοποιούσε στα πρώτα της ποιήματα-, δημιουργώντας μια αίσθηση μετεωρισμού ή παρατεινόμενης συνέχειας του νοήματος ή της εικόνας, ενώ κάποτε γίνεται χρήση φαινομενικά λανθασμένων χρόνων στους τύπους των ρημάτων, ξαφνιάζοντας τον αναγνώστη και άλλοτε γράφει με κεφαλαία γράμματα λέξεις κομβικής σημασίας ή για λόγους έμφασης ή ιερότητας ή για να αποδώσει το μέγεθος (Κορυφές σελ71, Μεγάλου Δικαστή σελ90), το βάρος (Μολυβένιες Μπότες σελ15), ή άλλες ιδιότητες. Πιο συγκεκριμένα η Kamila Denman (βιβλ 3γ), λέει για τη χρήση τής παύλας ότι «μοιάζει με οριζόντιο χτύπημα», «σπάει σε τεμάχια το λόγο» και ότι «θυμίζει την κωδικοποίηση των σημάτων Μορς, δημιουργώντας έναν καινούργιο τρόπο επικοινωνίας». Πολλές φορές όλος αυτός ο κατακερματισμός του λόγου, δίνει την αίσθηση ότι προέρχεται από ένα θυελλώδες εκρηκτικό πάθος που εκτινάσσεται φαινομενικά ανεξέλεγκτο, δημιουργώντας έναν λόγο που μοιάζει εύθραυστος και αποδίδοντας έτσι με το δικό της τρόπο τις καταστάσεις του ποιήματος, ενώ ορισμένες φορές χρησιμοποιεί έντεχνα το παράδοξο και την υπερβολή.

Χαρακτηριστικοί είναι και οι τύποι ομοιοκαταληξίας που είναι όμως σποραδικοί στα ποιήματά της, παρ’ όλα όμως αυτά συμβάλουν στη μελωδικότητά τους. Χαρακτηριστικό είναι ότι ποιήματά της μελοποιήθηκαν και τραγουδήθηκαν από την Sara Mc Gurkin σε ρυθμούς Rock’n Roll!

Α) Η πραγματική (true rhyme), που είναι η γνωστή μας συνήθη ομοιοκαταληξία, δηλαδή «η επανάληψη της ίδιας κατάληξης στις τονιζόμενες και γενικότερα στις συλλαβές των τελευταίων λέξεων, δυο ή περισσοτέρων στίχων έμμετρου κειμένου, έτσι ώστε να δημιουργείται ηχητική ανταπόκριση» (βιβλ 7). Πχ hill/will (π155 σελ26) , when/men (π288 σελ13).

Β) Η παραποιημένη (slant rhyme), που είναι μια «περίπου» ομοιοκαταληξία, δηλαδή είναι μεταξύ των καταλήξεων δυο στίχων που μοιάζουν, αλλά δεν είναι τελείως όμοιες. Πχ need/forbid(π288 σελ13) , you/ too (π674 σελ70).

Γ) Η οπτική (eye rhyme), που είναι η ομοιοκαταληξία που εμφανίζεται με βάση την ορθή ορθογραφία, αλλά δεν συμφωνεί τόσο με την προφορά (κάτι που δεν συμβαίνει στην Ελληνική γλώσσα). Πχ one/stone (π303 σελ79), love/groove (π1767 σελ41). Η χρήση όμως αυτής είναι σπάνια.

Μέρος του έργου της μεταφράστηκε στα Ελληνικά, εκτός από την Έλλη Συναδινού, από τον Ερρίκο Σοφρά, την Άννα Δασκαλοπούλου, τον Διονύση Καψάλη, τον Κώστα Ιωάννου και την Αγγελική Σιδηρά.

Τελικά μετά από μια προσεκτική ανάγνωση και ανάλυση του έργου της, συνειδητοποιείς τον καινοτομικό και προδρομικό λόγο του και το βαθύ ψυχογραφικό, διδακτικό και αισθητικό περιεχόμενό του, ανακαλύπτοντας μια σπουδαία ποιήτρια.

Τεχλεμετζής Γρηγόρης

Βιβλιογραφία

1) The Cambridge History of American Literature. Volume 17, «Later National Literature».

2) 44 ποιήματα & 3 γράμματα. Επιλογή- μετάφραση- σχολιασμός- επίμετρο Ερρίκος Σοφράς.

3) Άρθρα:

α) Emily Dickinson’s Fascicles: Method and Meaning (Dorothy Huff Oberhaus, Pennsylvania University).

β) Why Dickinson didn’t Title. John Mulvihill.

γ) About Dickinson’s use of the Dash. Kamila Denman.

δ) American poems, poetry site (Internet). www.americanpoems.com/poets/emilydickinson. Χρησιμοποιήθηκε ως αρχείο των ποιημάτων της Emily Dickinson στην Αγγλική γλώσσα. Περιέχει επίσης ενδιαφέροντα σχόλια αναγνωστών.

ε) Guidelines for Reading Dickinson’s Poetry. Vender Helen (Poems, Poets, Poetry: An introduction and anthology)

στ) Soul at the white Heat. The Romance of Emily Dickinson’s Poetry. Joyce Carol Oates (Ontario).

η) Άρθρο στο www.lexima.gr. Έμιλυ Ντίκινσον «Η βασίλισσα του Γολγοθά». Μαρία Δέλλιου. (31/5/2005).

θ) Βιβλιοθήκη- 24/6/2005, Ελευθεροτυπία. Άρθρο του Στάντη Αποστολίδη.

ι) Unfasting the Fascicles. The «Nemeless Pod» Miscarriages of Language in Emily Dickinson’s Fascicle 28. Dance Wardrop, Texas Studies.

4) Bolts of Melody. Emily Dickinson, Todd Mabel Loomis (1947)

5) Two Lecture (1973). From Anne to Marianne: Some Woman in American Poetry. Josephine Jacobsen.

6) Emily Dickinson Letters by Tomas Wentworth Higginson. (Αρχεία δημοσιευμένα στο internet).

7) Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Γ Μπαμπινιώτη/ Κέντρο Λεξολογίας.

Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό "Πάροδος" τεύχος 26-27