Η λίστα ιστολογίων μου

Κυριακή 13 Ιανουαρίου 2013

ΟΙ ΝΑΥΑΓΟΙ ΤΗΣ ΠΑΣΙΦΑΗΣ/ ΦΑΙΔΩΝ ΤΑΜΒΑΚΑΚΗΣ/ ΕΣΤΙΑ 1997

Περιπετειώδης φαντασία με ποιότητα γραφής

Τι θα συμβεί αν τρεις άνθρωποι ναυαγήσουν σε ένα νησί του Ειρηνικού, μακριά από τον πολιτισμό; Τι θα κρατήσουν από τις συνήθειές, τις δεξιότητες και πόσο θα τους βοηθήσουν οι γνώσεις τους; Πώς θα λειτουργήσει η αλληλεγγύη και η αλληλοβοήθεια; Τι θα γίνει αν παρεισφρήσουν σε ένα πρωτόγονο και πρωτόγνωρο πολιτισμό ιθαγενών;
   Ένα βιβλίο για τρεις Ροβισόνες Κρούσους, με εξωτικό ενδιαφέρον, αφηγηματική πλοκή και "ήρεμη αγωνία", καθώς βυθιζόμαστε στις άριστες περιγραφές του.
   Μας προϊδεάζει στην αρχή του κάθε κεφαλαίου με μια επιγραμματική περίληψη, η οποία μια και είναι ελλειπτική κινεί το ενδιαφέρον και τη φαντασία, αλλά οι πληροφορίες που δίνει κάποτε λειτουργούν προς την αντίθετη κατεύθυνση.
   Η γραφή του είναι ρεαλιστική, με στοιχεία φανταστικού, ιστορικού, κοινωνικού και λίγα ηθογραφικού μυθιστορήματος, ενώ η πλοκή είναι περιπετειώδης. Εμφανώς ο συγγραφέας έχει στόφα παραμυθά. Πειρατές, φυλές ιθαγενών με ηδονόχαρες γυναίκες, ξεχασμένοι απόγονοι Άγγλων θαλασσοπόρων και τόσα άλλα, στοιχειοθετούν την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα.
   Μέσα από την πρωτοπρόσωπη άμεση αφήγηση του Μιχάλη, ενός από τους τρεις ναυαγούς, η ιστορία συχνά αποκτά ξέφρενο ρυθμό, με εντυπωσιακούς αδρούς χαρακτήρες, μέχρι και γραφικούς, με σαφή κατεύθυνση να ερεθίσει το αισθητήριό μας, με ασυνήθιστη πρωτοτυπία, και να μας βυθίσει σ' αυτή. Η πρόθεση είναι εμφανής από την επιλογή του θέματος, τόσο την ιστορία της φυλής Αριόι, όσο και από το ναυάγιο και τις ναυτικές εγκιβωτισμένες αφηγήσεις, από την χρήση πρωτότυπων ονομάτων (Πασιφάη, Πόρα-πόρα, Γαβρήλος κτλ) και γενικότερα από τον τρόπο γραφής.
   Η οπτική του μας οδηγεί να επικεντρωνόμαστε στα απλά και καθημερινά, αυτά που θεωρούνται δεδομένα στη ζωή ενός "πολιτισμένου" και επανεξετάζονται στην περίπτωση απώλειας ή αμφισβήτησης, που συνεπάγεται ένα ναυάγιο σε ένα έρημο νησί. Έτσι υποβόσκει μια κοινωνική εξέταση μέσα από μια αποδόμηση.
   Όλα αυτά μέχρι τη δεύτερη ενότητα, που κάνουν εμφάνιση οι Αριόι, οι ιθαγενείς κάτοικοι, που από την αρχή προαναγγέλλονται αλλά εντελώς αναπάντεχα προβάλλονται ως απόγονοι περιφερόμενων θεατρίνων μιας ξεχασμένης παράδοσης!
   Υπάρχει μια σειρά ψυχολογικών σταδίων και μεταπτώσεων, με την αντίστοιχη συχνά άμεση περιγραφή συναισθημάτων, που ακολουθεί παράλληλα την πλοκή, σε μια παρεμφερή διάσταση. Αυτή συνοψίζεται στους συμβολικούς τίτλους των ενοτήτων -"Σελήνη", "Ερμής", "Αφροδίτη" κτλ-, μια και οι θεότητες αυτές είχαν συγκεκριμένη σημασία και επενέργεια. Έτσι έχει και τη μορφή ενός έντεχνου και σαφούς ψυχογραφήματος, με ηθικά ερωτήματα, κάποτε ερωτικά τρίγωνα, μεταπτώσεις και μύχιες θελήσεις, που είναι φυσικό να απελευθερώνονται μακριά από την "πολιτισμένη κοινωνία" με τους φραγμούς της. Χαρακτηριστική είναι η αντιπαράθεση και η αναπόφευκτη σύγκριση με τη φυσική αγνότητα των Αριόι, οι οποίοι ζουν με την πλησμονή και τη επάρκεια ενός μακαρίου -όπως περιγράφεται- νησιού του Ειρηνικού ωκεανού. Όλο αυτό το σκηνικό μας θυμίζει μέρος του ιστορικού μυθιστορήματος  Μαγγελάνος του Στέφαν Τζβάιχ, στο οποίο δεσπόζει το δίλημμα της αποχώρησης ή της παραμονής στα νησιά των Μακαρίων του Ειρηνικού.
 Ίσως ένα ελάχιστο ψεγάδι του βιβλίου είναι ότι κάποιες στιγμές νιώθεις ότι κάνεις "τροχάδην", παραμένοντας στο ίδιο σημείο, κάτι όμως που υπερκαλύπτει η δημιουργική φαντασία και πετυχαίνεται συνάμα το επίμονο αίτημα πολλών κριτικών για επαρκή ανάπτυξη του θέματος, κάτι που εγώ ελάχιστα συμμερίζομαι και πάντα το συναρτώ με την τεχνική της κατανοητής ελλειπτικότητας. Αλλά μη βγαίνω εκτός θέματος.
   Χαρακτηριστική είναι η ιχνηλασία των αρχαίων Πολυνησιακών μύθων, δοξασιών, τελετών, θρησκειών και προλήψεων, με βάση τους Αριόι και τον πειστικό αφηγητή Μιχάλη. Χρησιμοποιώντας το τέχνασμα της μακροζωίας που δημιουργείται στο νησί, αναμιγνύει γεγονότα και πρόσωπα από παλαιότερες εποχές με το σήμερα και κατασκευάζει ένα «παροντικό» ταξίδι στο παρελθόν.
   Φωτίζει διαρκώς πτυχές συμπεριφοράς και σκέψεις των ηρώων, καθώς η αφήγηση ρέει μέσα σε περιπέτειες, ναυάγια, ιθαγενείς, εξωτικά νησιά, πειρατές, ναυτικούς αντρίκιους έρωτες, μεταφυσικά ελιξίρια νεότητας και τόσα άλλα. Έτσι ούτε στατικότατα υπάρχει, μα ούτε η προχειρότητα και η λιτότητα μιας κινηματογραφικής καταγραφής. Τα συναισθήματα κινούνται από θετικά σε αρνητικά, από τη μαγεία της Σελήνης στις εφευρέσεις του Προμηθέα, στους έρωτες της Αφροδίτης, στον Άρη κτλ. Μετά τη μέση του βιβλίου η πλοκή γίνεται ξέφρενη, προσπαθώντας επιτυχώς να διατηρήσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, μια και οι σελίδες του βιβλίου είναι πολλές (503 σελίδες). Το μυθιστόρημα πλέον αγγίζει την επιστημονική φαντασία και το είδος γραφής τροποποιείται αποδίδοντας υψηλή και καλοστημένη αφηγηματική δράση. Περίτεχνα ευφάνταστο ταξίδι, με διαρκή συμβάντα, που δεν αφήνουν σε καμία περίπτωση να ησυχάσει η περιέργεια του αναγνώστη και μόλις πάνε να παρακμάσουν ανατροφοδοτούνται με διαφορετικά θέματα, που δένουν ως συνέχεια. 
   Είναι προτιμότερη μια αποχαυνωμένη αιώνια και στατική ευτυχία -όπως αυτή των Αριόι-, ή μια δημιουργική, αγχώδης, γεμάτη προβλήματα ζωή, όπως αυτή του υπόλοιπου κόσμου; Να φύγουν ή να μείνουν οι ήρωες μας σε ένα τέτοιο κόσμο; Αμφίρροπα διλήμματα που προκύπτουν και δομούν την πλοκή του βιβλίου μαζί με τη διονυσιακή φυλή των θεατρίνων.
   Η γραφή του είναι ιδιαίτερα προσεγμένη και διακρίνεται από εύστοχο λεξιλόγιο, που δεν γίνεται δυσνόητο, και από την έντονη επεξεργασία γλωσσολογική, δομική και θεματική, χωρίς να χάνει τον αυθορμητισμό, τη πηγαιότητα και την ευκολοδιάβαστη ροή, κάτι δύσκολο σε τόσο προσεκτική δουλειά. Γι' αυτό, ίσως, διακρίνεται από τα σχετικά λίγα μυθιστορήματα του.
   Χαρακτηριστική είναι και η ενδελεχής πληρότητα κάθε έννοιας και σκέψης, που στο εστιασμένο σημείο της συγγραφής, εξετάζεται σε όλες της πτυχές της. "Θα μου άρεσε να ξέρω τουλάχιστον κάτω από ποιόν αστερισμό θα γεννιόταν το παιδί μου, καλλιτεχνικά ταλέντα ή κλίση στις πολεμικές τέχνες, ικανότητα με τους αριθμούς ή ευαισθησία με τα γράμματα" (σελ. 426).
   Συνοψίζοντας, η περιπετειώδης υπόθεση, με φανταστικά στοιχεία και την αίσθηση του λογοτεχνικού πλούτου, τόσο νοηματική όσο και μορφολογική, είναι το στίγμα του βιβλίου του Φαίδωνα Ταμβακάκη.