"... Αλλά τα μάτια είναι τόσο
παράξενα όργανα: Αξιολογούν μ’ έναν τόσο ιδιωτικό τρόπο το ορατό και το αόρατο,
κρατώντας στο βάθος του σκοτεινού τους αρχείου μια προσωπική οθόνη παλιά και
πάνω κει προβάλουν όλο το έργο και κυρίως το άπαιχτο, αυτό που πρόκειται να
γυριστεί -κι είναι αυτό που πονάει το πιο πολύ: γιατί όλα τα τυχαία και τ’
ασήμαντα, όλα τ’ ανάξια λόγου στηρίζουν την υπόθεση και μάλιστα τη
χαμένη! Και σα να μην έφτανε αυτό όσο γερνάς τόσο πιο παιδικά κοιτάνε, τόσο πιο
πίσω γυρνούν." (σ.151/ "Το κρεοπωλείο").
Η συλλογή αυτή διηγημάτων παρουσιάζεται ως αφηγήσεις παρελθοντικών
εμπειριών της συγγραφέως, προερχόμενες συνήθως από την παιδική της ηλικία,
γραμμένες κυρίως σε πρώτο πρόσωπο και ιδωμένες από την οπτική γωνία ενός
παιδιού, κάτι που τις καθιστά άμεσες και υπό μερική εστίαση, πάνω στην οποία
στηρίζεται συχνά το σασπένς -όπως για παράδειγμα στο "Το τέρας ή η ζώσα αγάπη" (σ.38)-, ενώ παρουσιάζουν
και πλούσια μεταφορική γλώσσα, τροφοδοτούμενη από τη φαντασία της. Οι μνήμες
και η νοσταλγία γεννούν εικόνες αγάπης και πόνου, μέσα από ιστορίες αληθινές ή
δυνάμει αληθινές.
Μια αινιγματική τριχιά (σ.9), ο νεοπλουτισμός του Γιώτη (σ.18), η φαντασίωση
ενός τέρατος στο υπόγειο ενός σπιτιού (σ.38), η ζωή που ζηλεύουμε ως εξωτική
αλλά δεν τολμούμε να την ακολουθήσουμε (σ.52), πως ο κόσμος μας μπορεί να
αλλάξει με ένα "κλικ" (σ.61), ένας χιονοδρόμος μεταξύ ονείρου και
μεταφυσικής στα όρια ζωής και θανάτου (σ.68), αρχετυπικές γιαγιάδες (σ.98),
ντροπαλά παιδάκια (σ.109), ένα σπίτι που κρύβει ένα μεταφυσικό
"εκλαμπρότατο" (σ.129) και ένα κρεοπωλείο εποχής με τους χαρακτήρες
που το πλαισιώνουν (σ.141).
Τα θέματά της αφορούν τους ζεστούς, κατά βάθος
τρυφερούς και απλούς ανθρώπους, που κινούνται γύρω μας, ενώ συχνά απορρέουν
θαλπωρή. Από τις συμπεριφορές και τα λεγόμενα τους μας αποδεικνύουν ότι μέσα
τους υπάρχει αγάπη και ουσία.
Δεν είναι επιδερμικά τα λόγια, ακόμα και αν δείχνουν ως τέτοια ή αν
μοιάζουν σαν απλοϊκά, γιατί τελικά ως σύνολο, με τις κινήσεις, τους χαρακτήρες
που παρουσιάζονται και κάποτε τις σιωπές τους, μας μεταδίδουν τη γνώση της
ζωής, όπως κάνει η καλή λογοτεχνία. Είναι ένας καθρέφτης -κάποτε πρισματικός-
της πραγματικότητας, φωτίζοντας αυτά που θέλει και ξεπερνώντας τις
ανουσιότητες, παρουσιάζοντας ακόμα και εκδοχές της, που μέσα από αυτά μπορούμε
να αποκομίσουμε πράγματα. Η αφηγήτρια αγαπά και αφουγκράζεται τα όντα, έτσι
όπως αναβλύζουν από τις μνήμες της.
Συχνά η περιγραφή του παιδιού-αφηγήτριας οδηγείται σε μια σειρά
μεταφορικών συνειρμών και στην απόλαυση των μικροαντικειμένων, ακόμα και των λεπτομερειών,
που αποκτούν μέχρι και λατρευτική αξία, μέσα από μια οπτική που αντιμετωπίζει
το περιβάλλον ως πρωτόγνωρο, συναρπαστικό, ανοιχτό ερμηνειών και εκδοχών. Η
Κεσμέτη θέλει να δει μέσα απ’ τα αντικείμενα και αυτά ενδύονται με μνήμες,
συναισθήματα και συμπεριφορές. Η υποκειμενικότητα είναι καθοριστική και
διαμέσου αυτής δημιουργεί σασπένς, τροφοδοτεί την περιέργεια, ξεδιπλώνει με
τμηματική αποκάλυψη την υπόθεση, κάποτε θέτει μεταφυσικά ερωτήματα και εγείρει
προβληματισμούς, ενώ οι καταστάσεις και τα περιστατικά αντιμετωπίζονται με διαλλακτικότητα.
Μπορούμε να διακρίνουμε σαφείς επιρροές του μοντερνισμού,
όσον αφορά την υποκειμενική αντίληψη της πραγματικότητας, την παραβίαση της
συνηθισμένης διηγηματικής δομής -με το κεντρικό δίλημμα, τους αντιθετικούς
χαρακτήρες, την οργανωμένη πλοκή και την τελική ανατροπή-, την απομάκρυνση
συχνά από τη ρεαλιστική αναπαράσταση, με την επέμβαση των μεταφορών, της
επίφασης, του φανταστικού -κάποτε και παραμυθικού- και του μεταφυσικού
στοιχείου, που μας απομακρύνουν από τις βεβαιότητες. Αυτές οι θέσεις της της
δίνουν μεγάλη ελευθερία στους αφηγηματικούς και νοηματικούς αυτοσχεδιασμούς και
στην ποικιλία τεχνικών, μέσα από τα οποία καταφέρνει να κερδίσει τον προσεκτικό
και ανοιχτό αναγνώστη.
Έτσι πολλές φορές αποφεύγεται η τελική ανατροπή, οι επεξηγήσεις της
υποθέσεως αφήνονται στην ελευθερία του αναγνώστη, καθώς τα συμπεράσματα είναι
συχνά αμφίσημα, το "φαίνεσθαι" των καταστάσεων είναι περισσότερο
ενισχυμένο από την "ουσία" τους, η έκφραση των όντων, γλωσσική και
παραστατική, κυριαρχεί, με αξιοσημείωτη ακρίβεια και άνετους χειρισμούς και
μόνο ο αυτοαναφορικός χρόνος της παιδικής ηλικίας της αφηγήτριας-συγγραφέως
φαίνεται να αποτελεί σταθερό σημείο του βιβλίου.
Κόμματα, παύλες, αποσιωπητικά και κοντινές σχέσεις υποκειμένων και
αντικειμένων επιστρατεύονται για να μας δώσουν ένα σαφές νόημα, χωρίς να μας
οδηγούν σε περιττές προσπάθειες διασαφήνισης, παρόλες τις συχνά μεγάλες
προτάσεις, που έχουν όμως εντυπωσιακά καλοζυγισμένη σύνταξη.
Υπάρχει ροπή προς την παράθεση σκόρπιων εικόνων, ακόμα και περισπαστικών
περιγραφών, που μας εγκλιματίζουν σε περιβάλλοντα, εποχές και νοοτροπίες,
κυρίως παλαιότροπες, σκιαγραφώντας, στηρίζοντας και χτίζοντας τα διηγήματα
-ενέργεια που υπερκαλύπτει την έλλειψη παραδοσιακής δομής.
Τα αντικείμενα στα διηγήματα της Νατάσας Κεσμέτη συμμετέχουν σε μια τελετουργία
απόλαυσης, λειτουργούν μέσω συνειρμών ως αφηγηματικός ιστός, που δομεί τη
συνοχή του έργου, σημαίνουν, εκφράζουν εποχές, οι ιδιότητές τους συνδέονται με
τους ανθρώπους και απορρέουν από μέσα τους ακόμα και το παραμύθι, όπως το σπίτι
της "Χαράς και Νυμφών" (σ.128) περικλείει τον δικό του
"εκλαμπρότατο", που έρχεται να μας προβάλει την αξία της
ιδιαιτερότητας των όντων. Έτσι στο "κρεοπωλείο" (σ.141), για
παράδειγμα, οι σκάλες των σπιτιών (σ.142,143) σημαίνουν και συνδέουν πολλά
διαφορετικά πράγματα, έτσι όπως υψώνονται στο μισόφωτο σκοτάδι νομίζεις ότι
χάνονται στο βάθος του ουρανού, φέρνοντας στη φαντασία αγγέλους, πεθαμένους και
μυστήρια πλάσματα∙ ενώ παρακάτω (σ.143) η ρυτιδωμένη επιφάνεια του αίματος μιας
πληγής στο γόνατο παρομοιάζεται με μια οριζόντια κλιμακωτή σκάλα. Και συνεχίζει
με τους συνειρμούς των κλιμακωτών σκαλών που ανεβαίνουν στον ουρανό:
"Μπορεί να ’ταν η καρδιά μου που ’χε κατέβει στα γόνατα απ’ το φόβο των
ουράνιων κλιμάκων και κει χόρευε σαν ένα μικρό αρνί, όπως αυτά λίγο πριν το
Πάσχα που είναι άσπρα με μαύρες βούλες και ζουν τεντωμένα λες μέσα στο
σγουρομάλλικο μαλακό τομάρι τους, με το μαχαίρι τόσο κοντά στο λαιμό τους που
κιόλας το αίμα τους στάζει ακόμα κι όταν τρέχουν, πηδούν ή μασουλάνε πράσινες
τούφες ωραίας χόρτου." (σ.143,144).
Το εντυπωσιακό είναι το πως ανακαλύπτει την ομορφιά και το ενδιαφέρον σε
όλα τα πράγματα, ακόμα και στα κρέατα του κρεοπωλείου (σ.145).
Υπάρχουν πάρα πολλοί τέτοιοι συνειρμοί, που μέσω των αντικειμένων
"απλώνουν" προς διάφορες, ακόμα και αναπάντεχες, ή εκ πρώτης όψεως
άσχετες κατευθύνσεις, που τελικά, πλέκονται και εμπλέκονται σε οργανικά
μείγματα, φτιάχνοντας τα διηγήματα της, ή λειτουργώντας ως εισαγωγές ή
εγκιβωτισμένες αφηγήσεις.
Έτσι παρουσιάζονται και ως μικρές παρενθέσεις, όπως η παρομοίωση της
εντύπωσης που προκαλεί μια όμορφη γυναίκα: "σαν τον πόνο του νέου έφηβου
όταν πρωτοσυνειδητοποιεί πως ποτέ του δε θα 'χει την ωραία γυναίκα που συναντά,
αποκλείεται, πάει, τελείωσε και θέλει να κρατήσει μολοντούτο την πιθανότητα που
δεν πρόκειται να πραγματοποιηθεί, παίζοντας με τον ίδιο του τον πόνο γιατί... η
εικόνα της του θυμίζει κάτι που δεν μπορεί ν’ απαρνηθεί, ξυπνά μια θολή μνήμη
αόριστη, κάτι που στο βάθος του ανήκει." (σ.147, 148).
Όλα αυτά αποτελούν μια συγγραφική αναπαράσταση της λειτουργίας του νου
ενός μικρού παιδιού, που στην προκειμένη περίπτωση αποτελεί την αφηγήτρια.
Συχνά ξεκινάει ή και κινείται χωρίς να την ενδιαφέρει εκ πρώτης όψεως η
σαφή κατανόηση από τον αναγνώστη, και σιγά-σιγά, με τις περιγραφές της
συμπληρώνει και διασαφηνίζει μια θολή εικόνα, αφήνοντας στην κρίση μας αυτά που
θεωρεί ότι πρέπει. Με άψογες περιγραφές, ενδελεχείς συχνά, που μας παρασέρνουν
στην αφήγηση, και έντονη χρήση μεταφορών χτίζει τα διηγήματα, που δεν
στερούνται υποθέσεως ως κεντρικού άξονα, αλλά η ανατροπή -όπως αναφέρθηκε- δεν
έρχεται πάντα και τα ενδεχόμενα μένουν ανοιχτά.
Ενίοτε ο ρεαλισμός εγκαταλείπεται και υποκαθίσταται από ένα παιχνίδι
οπτικών υποκειμενικών εντυπώσεων, εμμονών, διαταραγμένης ψυχολογίας και
μεταφυσικής φαντασίας. Η οπτική γωνία του αφηγητή είναι το καθοριστικό στοιχείο
περιγραφής.
Ελπίζω να φώτισα, έστω και λίγο, τον τρόπο γραφής της Νατάσας Κεσμέτη,
που δεν διέπεται από κανόνες, αλλά η ίδια η ύπαρξη και η ιδιοσυγκρασία της
συγγραφέως θέτει τις οντολογικές μορφές που κινείται.
Γρηγόρης Τεχλεμετζής
Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Εμβόλιμον, τεύχος 75-76, Άνοιξη- Καλοκαίρι 2015, στα πλαίσια των σελίδων για την Νατάσα Κεσμέτη
