Με φιλοπατρία, λεβεντιά, αλλά και ανθρωπιά
Μέσα από τη ζωή απλών ανθρώπων, κυρίως της εποχής τής τουρκοκρατίας, αλλά και των τελευταίων βυζαντινών χρόνων, αντικρίζονται τα γεγονότα με βάση τον ανθρώπινο αντίκτυπό τους και όχι από την πλευρά τής ψυχρής εποποιίας ή των ιστορικών συνεπειών τους, όχι σε μακροκλίμακα, αλλά σε μικροκλίμακα. Οι ήρωές του είναι καθημερινοί άνθρωποι με αγνό, απλό και βαθύ θρησκευτικό συναίσθημα και κουβαλούν τις παραδόσεις, ακόμα και τις προλήψεις τής εποχής τους, με συναισθήματα αυθεντικά και βλέμμα ευθύβολο και εύστοχο. Χαίρονται και «δέρνονται» από τη ζωή και τις περιστάσεις, συμμετέχουν στα γεγονότα, αγαπούν και ερωτεύονται σφοδρά και απόλυτα, πονούν και λυπούνται γοερά, κουβαλώντας την αμόλυντη και ανυπόκριτη λαϊκή ψυχή, προβάλλοντας έτσι το μεγαλείο τής ανθρώπινης φύσης. Είναι ως επί το πλείστον πλημμυρισμένοι με ανθρωπιά, αλλά και αποφασιστικότητα, και ακόμα και οι σκληρότεροι, παρουσιάζουν στιγμές ευαισθησίας, αν και δεν αποτρέπονται πάντα από τις λανθασμένες πράξεις τους. Δυναστεύονται από το περιβάλλον και τις συνθήκες (τουρκοκρατία, θάλασσα, τρομοκρατία, κλεφτουριά), σε μια σκληρή εποχή, που το φυλετικό μίσος είναι διάχυτο, που μαλακώνεται όμως και απαλύνεται με τη γνωριμία, την κατανόηση και τον έρωτα. Οι ήρωές του έχουν επίσης βαθιά συναίσθηση τής ανθρώπινης και εθνικής ευθύνης, ζώντας σε ταραγμένες, κρίσιμες και καθοριστικές εποχές, τρέφουν αγάπη για την οικογένεια και την πατρίδα, και ακόμα και αν υποπέσουν ή παρασυρθούν σε σφάλματα, διατηρούν υψηλή ηθική υπόσταση, συνειδησιακές ενοχές και φραγμούς. Συχνά τους ταλανίζουν διλήμματα και καλούνται να λάβουν σημαντικές αποφάσεις, πράγμα που το κάνουν με δυναμισμό και αρτιότητα. Έτσι είναι αποφασιστικοί και «δυνατοί», ακόμα και όταν παρασύρονται ή υποκύπτουν στις συνθήκες ή στις αδυναμίες τους.
Η περιγραφή τής αντρικής λεβεντιάς, των μαχών, του ανθρώπινου πόνου, της ξενιτιάς, του έρωτα, της γονικής στοργής, του θανάτου, του χαμού του συγγενή και των διλημμάτων και των αδυναμιών που σχετίζονται με αυτά, διασχίζουν το χρόνο και την ιστορία, με γλαφυρότητα και ευστοχία, προάγοντας τη διαχρονικότητα χαρακτήρων, συμπεριφορών και στάσεων. Τα ιστορικά γεγονότα αντικρίζονται μέσα από την ανθρώπινη ματιά και τη ζωή των ατόμων που τα βιώνουν και όχι από την αυστηρή, και συνήθως ψυχρή, επιστημονικότητα και αυτό τους δίνει μια ενδιαφέρουσα ξεχωριστή διάσταση, καθώς ο συγγραφέας εκμεταλλεύεται άριστα, το συγκριτικό αυτό πλεονέκτημα του ασαφούς -αλλά και ενίοτε θελκτικού- κατασκευάσματος που λέγεται ιστορικό μυθιστόρημα. Τροποποιεί έτσι παλιές ιστορίες ή μύθους ή οδηγείται σε εκ νέου μυθοπλασίες, πλέκοντας και συνταιριάζοντας τα νοήματα και τα γεγονότα, έτσι ώστε να εξυπηρετηθούν οι στόχοι και τα συμπεράσματα των διηγημάτων του, με πρωτοτυπία και φαντασία. Γι’ αυτό μερικές φορές χρησιμοποιεί το διάλογο ή έναν έμμεσο αφηγητή (διήγημα «Παλίνδρομον»), θέτοντας τα γεγονότα μέσα από τα μάτια τής εποχής των ηρώων του, κάτι που τους δίνει ξεχωριστή διάσταση. Με αυτόν τον τρόπο και με δόσεις παραμυθοποίησης, εν τη ρύμη τού λόγου, διατυπώνει όποια εκδοχή ή παραλλαγή τον εξυπηρετεί. Έτσι οι Αγίες (Αγάπη, Πίστη, Ελπίδα), γίνονται βιασμένες παρθένες και οι σταυροφόροι βιαστές αντικαθιστούν τους Ρωμαίους βασανιστές τους, «ο χορός του Οσμάν Τάκα» βρίσκει τη δική του αιτιολογία και η καρκινική επιγραφή τής Αγίας Σοφίας αλλάζει τόπο.
Η γλώσσα του έχει το άρωμα τής λαϊκής οικειότητας και γίνεται και ιδιωματική, για παράδειγμα σε κάποιο σημείο νησιώτικη, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση τού κλίματος αλλοτινών εποχών.
Πιο συγκεκριμένα, το ομότιτλο διήγημα της συλλογής, είναι βαθιά και αυθεντικά ερωτικό, καθώς το ερωτικό πάθος απορρέει από την περιγραφή αισθημάτων, καταστάσεων και δρώμενων και όχι από απλές δηλώσεις, κενολογίες, μεγαλοστομίες και παραγεμισμένους συναισθηματισμούς.
Στο «Δήμιο» παρακολουθούμε τη σκληρότητα να συνυπάρχει με την τρυφεράδα και τα διλήμματα και οι συνθήκες να διαφθείρουν και να εξαχρειώνουν τον άνθρωπο, αλλά η ανθρωπιά και η κατανόηση να είναι αυτή που τελικά νικά.
Το διήγημα «Του παλιού καιρού», διαδραματίζεται στα χρόνια τής Τουρκοκρατίας, στα οικονομικά ανθηρά Αμπελάκια τής Θεσσαλίας και είναι μια ιστορία με εντυπωσιακή πλοκή, κινηματογραφική θα έλεγα, και απρόσμενες ανατροπές.
Στην «Αλήθεια», η ηθική, η περηφάνια και ο πόνος νικά, ακόμα και τη μητρική αγάπη και καταλήγει σε φόνο. Στα «Πεθαμένα», τα έθιμα και οι προλήψεις κατατρέχουν τους ανθρώπους, η ανθρωπιά όμως βρίσκει τρόπο να εκφραστεί, αλλά η μοίρα σκληρή πέφτει στους ώμους τής ηρωίδας και η τήρηση τού λόγου αναδύεται ως σημαντική αξία.
Στη «Συνάντηση», η μοίρα και οι αφέντες κατακτητές, σκληροί καταδυναστεύουν τους ανθρώπους, μα παρά τη σκληρότητα και την αγριότητα τής μάχης -που περιγράφεται με περίσσια μαεστρία-, θα ξεπηδήσει η ανθρωπιά και η πατρική αγάπη.
Στο «Παδίνδρομον», σε μια κατασκευασμένη ιστορία, με ανάμιξη ιστορικών στοιχείων, ο φόνος γίνεται «αναγκαίο κακό» και εκτελείται από τα χέρια ενός ηγούμενου.
Στο «Στάχτινο καράβι», παρακολουθούμε μέσω της αφήγησης ενός γέρου ναυτικού παλιές ιστορίες να μυθοποιούνται, ένα πλοίο και τον καπετάνιο του να στοιχειώνουν, εξαιτίας αποτρόπαιων παλιών πράξεων και να προσπαθεί να «ξεπλύνει» το κρίμα. Εδώ συνταιριάζονται η Ε΄ σταυροφορία, ο Ελ Γκρέκο και ο πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄.
Στο «Και το όνομα αυτού...», εξιστορείται το εκπολιτιστικό έργο ενός αγιογράφου και του μικρού μαθητή του στη Ρωσία και αξιοποιώντας την αντιστοιχία του ονόματος «Ανδρέας», πλάθει μια ιστορία που διαδραματίζεται στα τελευταία βυζαντινά χρόνια.
Στο «Άλλο δεν είχε...», η θάλασσα δεσπόζει σαν παντοκράτειρα μοίρα και πλανεύτρα, ενώ το δέσιμο τής οικογένειας την αντιμάχεται, αλλά η μοίρα σκληρή πέφτει στους ώμους των ανθρώπων. Εκφράζεται επίσης ο πόνος της μάνας, λόγω του χαμού των παιδιών της.
Στο «Σφαγμένο», ο έρωτας στα χρόνια τής επανάστασης του 1821, μεταξύ δυο αλλοθρήσκων, ξεπερνά το μίσος και τον κίνδυνο, παρ’ όλο που η σκληρότητα και η καχυποψία οδηγούν στο φόνο.
Στο «Ο Μάρκος κι ο Σαρίφ πασάς», η φιλία, η υποταγή, η ευγνωμοσύνη, σιγά σιγά μεταλλάσσεται σε ομοφυλοφιλικό έρωτα, οδηγώντας σε μια απρόσμενη και ξαφνική ανατροπή το διήγημα. Κατά μια έννοια το διήγημα είναι ένας διαρκής χαμηλότονος υπαινιγμός.
Στο «Του Ισίδωρου και της Παρασκευής», ο έρωτας δυνατός και πλανευτής, καθορίζει το πεπρωμένο των ηρώων, νικώντας οποιεσδήποτε αντιξοότητες και εμπόδια και δημιουργώντας μια ευτυχισμένη οικογένεια φτάνει μέχρι την αγιοσύνη!
Συμπερασματικά, ο Κώστας Ασημακόπουλος ξέρει και χρησιμοποιεί με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο τα πλεονεκτήματα του ιστορικού διηγήματος και μυθιστορήματος, κάτι που έχει αποδεχτεί και το σύνολο τής σύγχρονης κριτικής.
Γρηγόρης Τεχλεμετζής
Πρώτη δημοσίευση, περιοδικό Πάροδος, τεύχος 25 (2009), στα πλαίσια του αφιερώματος στον Κώστα Ασημακόπουλο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου