ΟΙ ΗΡΩΕΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ Μ. ΚΑΡΑΓΑΤΣΗ

ΟΙ ΗΡΩΕΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ Μ. ΚΑΡΑΓΑΤΣΗ

Ο Καραγάτσης επιτάσσει από τους ήρωές του να «γεμίζουν» τη ζωή τους με στόχους, αγάπη και δραστηριότητα και με βάση αυτά, εμμέσως τους αξιολογεί. Το αδιάκοπο αυτό «κενό» που καλούνται να πληρώσουν, όπως θα δούμε, αποτελεί την κινητήρια δύναμή τους, με βάση την οποία περιπλέκεται η δράση τους. Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω απόσπασμα από το έργο του «ΑΜΡΙ Α ΜΟΥΓΚΟΥ». (σελ 193)

«Είναι το ίδιο πια να πεθάνης σήμερα, αύριο, υστερ’ από πενήντα χρόνια. Αρκεί να πεθάνης σε μια στιγμή που η ζωή σου να έχη νόημα κι ομορφιά’ γι’ αυτό, πρέπει να φροντίζης να δίνης νόημα κι ομορφιά στη ζωή σου. Έτσι μονάχα ο θάνατός σου μπορεί να ’χει νόημα και ομορφιά.»

Η λέξη «νόημα» που επαναλαμβάνεται διαρκώς -ίσως και αφρόντιστα-, δείχνει τη σημασία που της δίνεται εννοιολογικά, που είναι υπαρξιακή και διαποτισμένη με αγωνία και μανία. Στο παρακάτω κείμενο θα εξετάσουμε τι εννοεί με αυτή, με βάση -και μόνο- τα λογοτεχνικά του κείμενα.

Α) Σεξουαλικότητα.

Ο ηδονισμός και ο Φροϋδισμός των ηρώων του Κ., έχει εκτενώς ερευνηθεί, σε βαθμό που δύσκολα θα μπορούσε να προσθέσει κάποιος κάτι. Θα πρέπει όμως να αναφέρω, για λόγους πληρότητας του πονήματος, ότι σύμφωνα με τα έργα του, αποτελεί καθοριστικό στοιχείο τής ανθρώπινης φύσης και δράσης και διέξοδο ανακούφισης στις δύσκολες στιγμές της.

Ευνοϊκό αποτέλεσμα τής επένδυσης των έργων με αυτό το καθοριστικό στοιχείο, είναι η προσέλκυση αναγνωστών στο Λογοτεχνικό χώρο, σε μια εποχή που το «φτηνό» και απλοϊκό ρομάντζο έχει κατακλύσει τον τόπο, ευτελίζοντας την εικόνα της σεξουαλικής μας φύσης.

Β) Η φύση.

Η φύση συμπάσχει με τους ήρωες του Κ. και έχει λειτουργικό ρόλο στην εναλλαγή συναισθημάτων και καταστάσεων. Έτσι ηρεμεί, σαγηνεύει, ερωτοτροπεί, αγριεύει, αγανακτεί, δεσμεύει, αποδεσμεύει ή και ελευθερώνει τους ήρωες, ως αισθητικό ερέθισμα ή ακόμα και ως περιουσιακή κτήση. Ασυμβίβαστος προς τη χλιαρή μετριότητα, προτιμά και στις περιγραφές του «ισχυρές» εικόνες, εντυπωσιακά τοπία, άλλοτε θολά, μυστηριακώς ομιχλώδη ή συννεφιασμένα, με χαρακτηριστικές τις ανταύγειες, τους χρωματισμούς, τους ιριδισμούς και τα παιχνιδίσματα του φωτός, ηλιοκαμένους Θεσσαλικούς κάμπους, θολά φεγγάρια, ενίοτε ερωτικά, και ανοιχτές, ελεύθερες θάλασσες. Οι περιγραφές του είναι συγκινησιακά φορτισμένες, συντριπτικές, πληθωρικές, ποιητικές ή ακόμα και οργιαστικές, ενδύουν τα έργα του και στοχεύουν στο θυμικό και όχι στο λογικό εγκεφαλικό τμήμα του αναγνώστη, παρασύροντας και επιβάλλοντας την λογοτεχνία ακόμα και πάνω στην πλοκή του μύθου, με συνεκδοχική «μαγεία», καλύπτοντας, μερικές φορές, πλατειασμούς και παρεκτροπές. Εντούτοις δεν κουράζει με μακρόσυρτες λεπτομέρειες και τα τοπία παρεμβάλλονται διαρκώς μεν, αλλά όχι εκτεταμένα.

Και το κοινωνικό όμως περιβάλλον καθορίζει, σε μεγάλο βαθμό, τη ζωή των ηρώων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο Μίχαλος του «Καστρόπυργου», η Μαρίνα της «Χίμαιρας» και ο Νάσος στο «Μπουρίνι», που και η κοινωνική διαστρωμάτωση ορίζει τη θέση τους.

Περιβάλλον και άνθρωποι είναι περιπλεγμένοι και αλληλο-νοηματοδοτούνται, γεγονός που φαίνεται ολοκάθαρα και στα ταξιδιωτικά του κείμενα, που δημοσιεύτηκαν στη Βραδινή και έχουν συγκεντρωθεί σε βιβλίο από γνωστό εκδοτικό οίκο.

Γ) Ο οικονομικός παράγοντας.

Το αδιάκοπο κυνήγι του πλούτου και της γενικότερης, σε όλους τους τομείς, ατομικής πληρότητας -που πολλές φορές γίνεται άπληστο, με σχεδόν Νιτσεϊκή εμμονή και δυναμισμό-, αλλά και της κοινωνικής θέσεως που συνεπάγεται από αυτά, είναι συστατικά στοιχεία των παθιασμένων ηρώων του και αποτελεί σημείο δράσης και πλοκής, που ως χαρακτηριστικά στοιχεία τής τέχνης του, επιβάλλονται στο κείμενο, συνεπαίρνοντας τον αναγνώστη και αποσπώντας τον από τη γλωσσική και Λογοτεχνική απόλαυση. Έτσι μέσα στα έργα του, αντικρίζουμε διαμέσου μιας σειράς δολοπλοκιών, επιχειρηματικών χειρισμών και ελιγμών, τις βιομηχανικές, ναυτικές και χρηματιστηριακές συνθήκες της εποχής, ακόμα και τον υπόκοσμο. Εκθειάζεται η αριστοκρατικότητα, όχι μόνο ως συνάρτηση του οικονομικού παράγοντα, αλλά και της καταγωγής και της γενικότερης καλλιέργειας.

Δ)Η Λογοτεχνία.

Η επαφή με τη Λογοτεχνία, την επιστήμη και το βιβλίο, αποτελεί σημείο «ανύψωσης» της προσωπικότητας, βελτίωσης τής συμπεριφοράς και διέξοδο απόλαυσης. Η πνευματική έτσι καλλιέργεια των πολυπολιτισμικών ηρώων του, μεταλλάσσει τον χαρακτήρα τους -χαρακτηριστικό παράδειγμα ο εξευγενισμός του Γιούγκερμαν-, κάνοντάς τους να αντιλαμβάνονται τις ποικίλες αποχρώσεις των συναισθημάτων, της συμπεριφοράς και γενικότερα τής κοινωνίας, βοηθώντας έτσι στην ωρίμανση και στον εκλεπτυσμό τους. Ο γρήγορος και βαθύς όμως εγκλιματισμός της Μαρίνας της Χίμαιρας και του Γιούγκερμαν στην Ελληνική Γραμματεία, φαντάζει υπερβολικός. Οκτώ μήνες χρειάστηκε η Γαλλίδα Μαρίνα, ενώ ο Φιλανδός Γιούγκερμαν τα κατάφερε υπέροχα, χωρίς να έχει καμία έφεση στην πρωτύτερη ζωή του για κοπιαστικό διάβασμα και καμία ουσιαστική μόρφωση, ενώ είχε συνάμα έναν απειθάρχητο χαρακτήρα.

Ο επιστημονισμός, που του έχει καταλογιστεί από κάποιους κριτικούς, είναι έλασσον στοιχείο των έργων του και δεν «ενοχλεί» τον αναγνώστη, μια και είναι καλά προσαρμοσμένος, στηρίζεται δε, σε ένα πλήθος γνώσεων και απόψεων του συγγραφέα, που είχε συνολική εποπτεία πάνω σε κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα και κουλτούρα.

Ε) Μέθη- ποτό.

Ο Γιούγκερμαν, ο μέθυσος τυχοδιώκτης, αποτελεί έναν από τους χαρακτηριστικότερους ήρωες του Κ. Εκτρέπεται διασκεδάζοντας με το ποτό, που τον οδηγεί σε τρέλες, που πολλές φορές συνδυάζονται με ακολασίες, παρεκτροπές και σεξουαλικές απολαύσεις.

Αλλά και σε νηφάλιες και καθ’ όλα ηθικές καθημερινές στιγμές, οι άνθρωποι του συγγραφέα γεύονται συχνά ένα ποτηράκι, ως μικροαπόλαυση, ενώ και το κρασί συνοδεύει συχνά το γεύμα τους. Το ποτό αποτελεί έτσι σημασιολογικά το «σήμα κατατεθέν» της διασκέδασης. Με αυτό αναδύονται και εκφράζονται διαθέσεις όπως η μελαγχολία, η νωθρότητα, ο πόθος και το πάθος, η αγάπη, η μοναξιά και η ευδοκία.

Τελειώνοντας θα ήθελα να αναφέρω ότι διαβάζοντας τα βιβλία του Κ. μου δημιουργείται η αίσθηση ότι έχουν γραφτεί με άξονα τον αναγνώστη -αποτελώντας ευδιάκριτο παράδειγμα επιβεβαίωσης του ενεργητικού ρόλου που του δίνει, ως προς τη δημιουργία του κειμένου, ο Ρολάν Μπάρτ- και δεν έχουν απλώς και μόνο μια αισθητική, νοηματική και διδακτική επιρροή της εποχής και του τόπου που γεννήθηκαν.

Η παραπάνω θέση επικυρώνεται από τον ρόλο που δίνεται στο ποτό, στα φυσικά στοιχεία (φεγγάρι, θάλασσα, τοπία), στον οικονομικό και μορφωτικό φετιχισμό και τη σεξουαλική απόλαυση, που θεμελιώνονται πάνω στο σημαινόμενο των «κοινωνικών συμβάσεων» της εποχής μας (Μυθολογίες /Μάθημα, Ρολάν Μπάρτ), ή κάποιες φορές, σε υποσυνείδητα αντανακλαστικά ή αρχέτυπα, γεγονός που φαίνεται στην πρωτύτερη ανάλυσή μου.

Βιβλιογραφία

1) Τα έργα του: «Γιούγκερμαν», «Ο συνταγματάρχης Λιάπιν», «Η μεγάλη Χίμαιρα», «Ο Κοτσαμπάσης τού Καστρόπυργου», «Ο κίτρινος φάκελος», «Άμρι α Μούγκου», «Το μεγάλο συναξάρι», «Αίμα χαμένο και κερδισμένο», «Τα στερνά του Μίχαλου»... από τις εκδόσεις «Εστία».

2) Ταξιδιωτικά κείμενα. Μ. Καραγάτσης, Εκδόσεις «Καστανιώτης»

3) Περιοδικό «Νέα Εστία», τεύχος 1729 (2000).

4) Περιοδικό «Νέα Εστία», τεύχος 1536 (1991).

5) Μ. Καραγάτσης. Ο συγγραφέας και τα λογοτεχνικά προσωπεία. Νένα Ι Κοκκινάκη. Εκδόσεις Σαββάλας 2004.

6) Περιοδικό «Ευθύνη», τετράδιο Νο 14.

7) Μυθολογίες- Μαθήματα. Ρονάλντ Μπάρτ. Μεταφ κ Χατζηδήμου- Ι Ράλλη. Εκδόσεις Ράππα Αθήνα 1974.

Γρηγόρης Τεχλεμετζής.

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο Λογοτεχνικό περιοδικό Ομπρέλα, τεύχος 82 (2008), στα πλαίσια του αφιερώματός του στο Μ. Καραγάτση.